Dispraksi bireyin ince ve kaba motor koordinasyonunu etkileyen gelişimsel koordinasyon bozukluklarından biridir. Herhangi tıbbi bir hastalığa bağlı olmaksızın görülmektedir.
Aynı zamanda akıcı ve net konuşma becerisini de etkileyebilmektedir. Yaşam boyu süren bu farklılık diğer kas bozukluklarından farklıdır. Bireyin kronolojik yaşı, ölçülen zekâ düzeyinin normal veya üstün zeka puanında olması ve yaşına uygun olarak aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda motor planlama veya konuşma becerilerinin beklenenden anlamlı derecede altta olması ile tanımlanmaktadır. Beyinden gelen komutların bedene düzgün biçimde aktarılamamasından kaynaklanır. Bireylerde gözlemlenme seviyeleri değişken olabilir. Son yıllardaki verilere göre dispraksi olan kişilerin %50’sine DEHB tanısı da eşlik etmektedir. Bir diğer tanıma göre, dispraksi beyinde yer alan nöronlar arasında yeterince işbirliği sağlanamaması nedeniyle, beynin komut alıp vermekte ve işlem yapmakta güçlük çekmektedir. Yeterli kas gücüne sahip olmasına rağmen dispraksi olan birey kas kontrolünde zorluk yaşamaktadır. Hareket halindeyken vücudunu konumlandıramama, yapılması gereken kas hareketinde gecikme, uzamsal algıda performans düşüklüğü bireyin sakar olarak isimlendirilmesine sebep olmaktadır.
Dispraksisi olan çocuklar öz bakım becerilerinde, kalemle yazma veya bilgisayarda yazmada, bisiklete binmede ve birçok eğitimsel ve tepkisel etkinlikte zorluk yaşayabilir. Durum yetişkinlikte de benzerdir. Bir yaş itibariyle gelişen vücut farkındalığı vücudun her iki tarafının da kullanımını, el tercihini ve motor planlamayı içerir. Bu farkındalık ve kasların kullanımının algı ve dil gelişim ile yakından bağlantılı olduğu öne sürülmektedir. Tüm bunlara zaman yönetiminde ve plan yapmada, bellek, algı ve işlemleme alanlarında ve birçok sosyal-duygusal alanda zorlukların da eşlik edebildiği görülmektedir.
Organize olamama, eşyalarını kaybetme ve dağınıklık, Öğrenilenleri uzun süreli belleğe atamama, Motor becerilerde zorluk, Bisiklete binme, ip atlama gibi aktiviteleri gerçekleştirmekte zorlanma, Duruş bozukluğu, çabuk yorulma, korkak davranışlar, Sağ-sol el kullanımında kararsızlık, Yer-yön algısında zayıflık,Satır arasına yazıyı yazmada zorlanma, Sayfayı organize edememe, Sıra ile yapılması gereken motor aktivitelerde karmaşa yaşama, Planlamada ve organize olmada sorun yaşama, Tehlikeleri algılamada güçlük, Sık sık yırtılan kıyafetler, kırılan eşyalar, Bazı sesleri çıkarmakta güçlük, Kelime telaffuzlarında hatalar
Dispraksi Nedir?
Dispraksi, çocuğun zeka seviyesiyle bağlı olmaksızın motor hareketleri karşısında yaşadığı güçlük olarak tanımlanmaktadır. Dispraksi problemi bulunan çocuklar normal veya üstün zeka seviyesine sahip olabilirler. Dispraksi, tek başına görülebileceği gibi dil sorunları, beceriksizlik, algı ve düşünme sorunları ile birlikte de görülebilir. Hareket ve koordinasyon eksiliği olarak tanımlanan dispraksi, planlama yapma, grup oyunlarına katılma ve problemler karşısında çözüm üretme gibi durumlarda çocuğun zorlanmasına neden olur. Dispraksi probleminin zeka seviyesinden bağımsız olduğu ifade edilirken bu problemin öğrenme güçlüğüne yol açabileceği belirtilmektedir. Kızlara oranla erkek çocuklarında daha sık görüldüğü belirtilen dispraksi, günümüzde sıkça rastlanılan bir sorundur. Amerika’da yapılan bir araştırma sonucunda göre her 100 kişiden 10’unda dispraksiye rastlanıldığı ifade edilmektedir.
Dispraksi Belirtileri Nelerdir?
Dispraksinin belirtileri yaş ve gelişime bağlı olarak kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir. Dispraksi sorunu bebeklik döneminde belirti gösterebileceği gibi okul döneminde de farklı belirtilerle kendini göstermeye devam eder. Emekleme, yürüme, oturma, bağcık bağlama ve gömlek ilikleme gibi eylemlerde görülen gecikme dispraksi belirtisi olabilir. Bunun yanı sıra okul döneminde maket yapma, yapboz birleştirme, makas kullanma, top oynama ve yazı yazma gibi becerilerde zorlanma söz konusu olmaktadır.
- İnce motor becerilerine dayalı işlerde zorluk çekme (düğme ilikleme, boncuk dizme, makas kullanma)
- Koordinasyon zayıflığı
- Ayakkabıları ters giyme
- Merdivenleri tek ayak ile tek tek inip çıkma
- Ayakkabının bağcıklarını bağlamada zorluk çekme
- Kıyafetleri katlarken zorluk çekme
- Sık sık düşme ve çarpma
- Sakarlık
- Tek ayak üstünde zıplamada zorluk çekme
- Tişört ve pantolonları ters giyme
- El ve göz koordinasyonunda sorun yaşama
- Denge sorunları
- Bisiklete binme, top sektirme ve ip atlama gibi motor faaliyetlerinde zorluk yaşama
Dönemlere Göre Disprasi Belirtileri Bebeklik Dönemi
- Kaslarda gevşeklik veya sert kas yapısı
- Emekleme, oturma ve yürüme gibi eylemlerde gecikme
- Yüzüstü yatmayı reddetme
- Emeklemeden yürüme
- Katı yiyeceklere geçişte zorlanma
- Huzursuzluk ve gerginlik
- Konuşma becerisinde gecikme